Tarihi geçmişi M.Ö. 3000 – 4000 ‘lere ait olduğu belirtilen, Gümüş madeni yurdu Gümüşhane, Gümüş-hane, Kimişhane, vb. olarak bilinen bu diyarın bilinen eski yerleşim yeri Süleymaniye mahallesinin geçmişi 16. yüzyıla dayanmaktadır. Birçok araştırmacıya ve sözlü tarihe göre eskiden Çamlıca tarafında ilk yerleşim yeri olarak kullanıldığı belirtilmektedir. Ayrıca Zanha köyü olarak bilinen ve Canca kalesi gözetim açısına giren yerleşim yeri de bu ilk yerleşim yerleri arasında belirtilmektedir. Süleymaniye tarafında madenlerin keşfedilmesi nedeniyle burada şehrin oluşması kararlaştırılmış, güvenlik, Harşit deresindeki seller, temiz hava, madenler vb. nedenler bu oluşumda büyük rol oynamıştır. Fatih Sultan Mehmet döneminde Osmanlı toprağı olmaya başlamış, Yavuz Sultan selim zamanında bütünüyle Osmanlı toprağı içerisine girmiş, Kanuni Sultan Süleyman’ın (1520-1566) İran seferi sırasında Gümüşhane’ye uğraması ve burada ki madenleri görmesi neticesinde, cami ve ev yapımı için emir vermiş, şehrin imarını resmen başlatmıştır. Birçok padişah zamanında hazineye büyük katkı sağlamış Gümüşhane madenleri sayesinde halk bazı imtiyazlara (vergi muafiyeti gibi) sahip olmuştur. Koşul olarak madenlerin işletilmesi öne sürülmüştür.
Bu yerleşim bölgesinde birçok kültür ögesi, Müslüman, Hristiyan, Ermeni vb. vatandaşlar huzur içerisinde uzun yıllar bir arada yaşama başarısını gösterebilmiştir. Bugüne kalabilmiş bazı kalıntılar bize bu konuda ipuçları verebilmektedir. Dünyanın karıştığı 1914 yılı ve sonrasında şehrin yapısı değişmiş, yaşanan olumsuz olaylar ve savaş nedeniyle ermeni tehciri ve savaş sonrasında yunan mübadelesi olmuştur. Ruslarla yapılan savaş sonrasında yaklaşık 2 yıl kadar muhacirlik yaşayan Gümüşhane halkı çok zor günler atlatmış, tarım alanlarının kısıtlı diğer söylemle olmaması nedeniyle kıtlık yaşamış, bu nedenlerle ölümler bile yaşanmıştır. Fakat vatanına devletine bağlı bir şekilde sabrederek zor günleri atlatmayı başarmıştır.
Milli mücadele sonrası yıkılan şehir, Cumhuriyet sonrasında Harşit kıyısında tekrar inşa edilerek, bir nevi yukardan aşağı taşınmıştır. Bu arada mevcut madenler teknik ve doğal zorluklar nedenleri ile iyice önemini yitirmiş idi.
Şehri o dönemlerindeki sosyal yaşamını günümüze yansıtacak fotoğraflar yok denecek kadar az sayıdadır. Bu sosyal yaşam fotoğraflarından en dikkat çekeni Haziran 1900’na ait Serveti Fünun Gazetesinde manşetten yayımlanan panayır fotoğrafıdır. Herkes bi meydanda toplanmış, resmi görevliler dahil, bir yarışma düzenlendiği aşikar, inekler, koyunlar yarışma unsuru galiba. Damlar ustalıkla üstünde oturan izleyiciler (Gümüşhaneliler) ile dolu. Kimi asırlar sonrasına bizleri görür gibi bakarken, kimi sırtını dönmüş yarışmaya odaklanmış. Binaların üzerlerindeki sıva döküntüleri dikkatten kaçamıyor. Bir dönem durumu iyi olan bu şehrin ne kadar çileli bir hayat sürdüğü buradan açıkca gözükebilmektedir.
Gümüşhane civarında ilk panayır
Bu fotoğraf üzerinde sosyal medya üzerinde çok yorumlar yapıldı. Eski Gümüşhane’de bir yer ama neresi olduğu kesin olarak belirlenemiyor idi. Bu konuda ilk önce orijinal gazeteyi bulup yüksek çözünürlüklü fotoğrafı bulmak gerekiyordu. Bir müddet araştırma yaptıktan sonra gazeteye ulaşabildim. Bulduğum bu manşetteki fotoğrafı photoshop yardımı ile netleştirerek, arka ve yan taraftaki yapıları diğer mevcut fotoğraflarla karşılaştırdım. Yazın tatil için gittiğim Gümüşhane’de, hususi olarak yer keşfi yaparak bu alan üzerindeki fikirlerimi netleştirdim.
Adım adım ispatı birlikte tekrar yeniden yapalım.
Fotoğrafın yayımlandığı tarih 1900 yılı idi, acaba başka fotoğraf var mı diye erişebildiğim tüm dokümanları taramaya başladım, Osmanlı il yıllıklarında ve birkaç değişik dokümanlarda farklı ve bilindik fotoğraflara ulaşma şansım oldu.
Trabzon vilayeti dahlinde Gümüşhane kasabasının manzara-i umumiyesi
1904 tarihli bu gazetede ulaştığım Gümüşhane fotoğrafı ile panayır alanı arasında bir ilişki olduğunu yakalamıştım. Fotoğraf genişledikçe detay yakalamak daha kolay oluyordu. Daha sonraki araştırmalarımda bu fotoğrafında daha geniş olanını bulmuştum.
Sıra geldi detaylara, aslında direk belirgin olmuyor ama panayır fotoğrafında arka tarafta cami ve minare dikkatli bakınca gözüküyor, diğer taraftan taş mağaza, yapılardaki pencere sayıları, ağaçlar, arkadaki konaklar diğer fotoğraflar ile örtüşüyordu.
Renklendirme yaparak, bakış açısı içerisine giren yapılar üzerindeki benzerlikleri göstermeye çalıştım. Arka tarafta gözüken konak ve o bakış açısı içerisindeki yapıları sarı kesik çizgili karelerle belirtmeye çalıştım. Konak metropolitlik değil bunu belirtelim, metropolitlik daha sağ tarafta kalıyor. Bu bakış açısına girmiyor, aşağıdaki faklı fotolarda daha iyi gözükmektedir. Sağ alttaki işte bu konak, kime ait olduğu hakkında henüz bilgim yok ama araştırmaya devam ediyorum.
Kız okulu bu açıda gözükmüyor, yapım tarihi dikkate alındığında henüz yapılmamış olabilir. Fotoğraf çekim tarihi basım tarihi ile aynı olsa yıl en geç Haziran 1900.
Bu bilgiler ışığında fotoğraf eski Gümüşhane’ye ait ve “Panayır alanı” olarak tabir edilen yer aslında halk tarafından bilinen “Hayvan pazarı’na” ait. Günümüz hali ile: Sarı daire içerine alınan kısım.