Gümüşhane’nin Kelkit ilçesinde Orta Asya’dan günümüze kadar gelen ve en iyi ustanın bile 15 günde 3 metrekare dokuyabildiği Kelkit Zilli Kilimi ‘Coğrafi İşaret Belgesine’ kavuştu.

Kelkit Kaymakamlığı tarafından 2017 yılı sonlarında başvurunun gerçekleştirilmesinin ardından 21 Haziran 2019 tarihi itibariyle Coğrafi Tescil işlemi Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından onaylandı.

İlçenin en önemli kültürel miraslarından birisi olan Kelkit Zilli Kilimi sadece koyun yünü kullanılan ve kök boya ile renklendirilmesi nedeniyle hiçbir şekilde akıtma ve solma yapmıyor, yüzyıllar boyunca ilk günkü gibi kalıyor.

Halk Eğitimi Merkezinde kurulu atölyede kursiyer kadınlar tarafından üretilen Zilli Kilimler, Valilik, Kaymakamlık ve Belediye Başkanlığı tarafından satın alınarak Türkiye’nin dört bir tarafına gönderiliyor, ilçeye gelen devlet büyüklerine hediye ediliyor.

Kelkit Zilli Kilim hakkında

Orta Asya'dan başlayıp günümüze kadar gelen ve sadece bu şirin ilçeye has zilli kilimler ekonomiye katkı sağlıyor. Genç kızların duygularını yansıttığı, el emeği göz nuruyla dokunan kilimler, adeta bir kültür mirası olarak gelecek nesillere aktarılıyor. Kelkit Kaymakamlığınca yapılan projeler, Halk Eğitim Merkezinde açılan kurslarda bu sanatı öğrenen genç kızlar, Kelkit'e has bir dokuma türü olan zilli kilimleri göz alıcı şekilde ilmek ilmek örüyor. 

Orta Asya'dan günümüze kadar geldiği kabul edilen zilli kilimler Kelkit'te yaşatılıyor. Farsça 'kilim' demek olan 'zilu', günümüz Türkçesine 'zili' ya da 'zilli' olarak geçmiş. Eski Türklerde "halı, cecim, şili, zili" adlarıyla kullanılan bu kilimleri, Selçuklu Türklerinin de bölge üzerinde dokudukları rivayet ediliyor. 
Zilli kilim, Kelkit'e has bir kültür ve sanat eseri olarak ün yaptı. 40-50 yıl öncesine kadar çok yaygın olarak dokunup kullanılmasına rağmen, son yıllarda unutulmaya yüz tutmuş, yörede kaybolmakta olan zilli kilim dokumacılığı, Kaymakamlığın "Zilli Kilim Projesi" ile yeniden hayat buldu. 

Özellikleri
Tarihçesi oldukça eskiye dayanan Kelkit zilli kilimleri, çözgü ipleri dahil tamamen koyun yününden imal ediliyor. İplikler bütünüyle elde eğilmekte olup, makine ipi kullanılmıyor. İplikler yüzde 100 kök boyayla kaynatılmak suretiyle renkler elde ediliyor. İp boyama esnasında kimyasal hiçbir katkı maddesi kullanılmadığından renklerde akıtma ve solma olmuyor, canlılığını sürekli olarak koruyor. Dokumalar tek taraflı yapılıyor ve tek yüzü kullanılıyor. Kök boya elde edilen bitkiler arasında labada (evelik) nane, karamuk, sığır kuyruğu, kuşburnu, sumak, soğan, ceviz, eğreti otu, sütleğen, meşe, çivit otu, kara lahana, kızamık kökü, papatya, mazı, ezentere, palamut, kekik, ada çayı, böğürtlen, karayemiş, ekşi elma ve sumak üzümü bulunuyor. 

Kilim dokumada kullanılan saf koyun yünleri yörede iğ denilen aletle eğrilerek yumak haline getiriliyor ve boyanmak üzere sarılarak kelep haline getiriliyor. Boyamaya hazır hale getirilen ipliler tamamen doğal bitki kökleri kullanılarak boyanıyor. Boyanmış iplikler usta öğreticiler nezaretinde ilçe merkezinde ve köylerde açılan kurslarda genç kız ve kadınlar tarafından dokunuyor. Kursları başarıyla bitiren ve evinde üretim yapmak isteyen vatandaşlara da tezgah ve malzeme verilerek dokuma yaptırılıyor. Dokunan bütün ürünler Kaymakamlık tarafından kalite kontrol yapılarak ücreti karşılığında teslim alınıyor. 

Önceki yıllarda sadece ilçe merkezinde açılan kurslar ilçeye bağlı köylerde de açılarak yüzlerce genç kız ve kadınların zilli kilim örmeyi öğrenmesi sağlandı. 
Zilli kilimler önceleri tek parça halinde ve çok büyük ebatta üretilmesine rağmen, seccade tipleri de günümüze ulaşan kıymetli ve nadir ürünlerden. Ayrıca eskiden çuval olarak dokunan zilli kilim motifleri günümüzde sanat değeri taşıyan eserler olarak adlandırılıyor. 

Günümüzde zilli kilim dokumacılığında, ölçüleri isteğe göre değişen kilim, yolluk, heybe, kırlent, duvar süsleri, nazarlık ve seccade olarak da ürün çeşitlendirilmesine gidildi. Kilimlerde kurbağacık, karanakış, beşfırlam, eğri zincir, çerçeve, ger diye adlandırılan motifler kullanılıyor.