Kimin anılarında meyve ağaçları yoktur ki... Dallarına salıncaklar kurulan meyve ağaçları, meyve bahçeleri, hatıralarda yer alırken bu gün artık bahçeleri yok olmuş bir Gümüşhane var. Elma ve armut zamanında şehirde ticari bir değere sahip iken artık meyve bahçelerinin yerini apartman yığınları almıştır. Kabuğu kırmızı içi kar beyazı elmalar yetiştiren ağaçlarla süslü elma bahçelerinin dünyanın en güzel çiçeği olan elma çiçekleriyle birlikte şehrin görüntüsünden olduğu gibi kokusundan da söküp çıkarılması şehre ilişkin hayallerimizi de alıp götürmüş gibidir.
1831 yılında Erzurum-Bayburt hattından Gümüşhane’ye gelen E. Smith anılarını anlatırken “ …nehir boyunca devam eden vadide yeni açmış ve güzel kokular saçan meyve bahçeleriyle burasının âdeta “cennet” gibi göründüğünü yazmaktadır. Kiraz, elma, armut ceviz, şeftali ve dut ağaçlarından oluşan bu bahçelerin arasında, içerisinde mütevazı ailelerin yasadığı pek çok kulübe de bulunmaktadır…..” diye anlatır.
Kültürümüzde geniş bir yere sahip olan elma şifa kaynağı olarak değerlendirilmiş, verimliliğin, ebedîliğin, gençliğin, güzelliğin, kuvvetin, sağlığın, sevginin, inancın sembolü olmuştur. Elma efsanelerde, halk hikâyelerinde, masallarda, gelenek ve inanışlarda yüzyıllardır yaşamıştır.
Gümüşhane’de meyvecilik bir sanattır. Özellikle elma ve armutlar toplanırken zedelenmeden toplanmalıdır. Zedelenen (yaralanan) meyveler kararır ardından da çürür. Elma ve armut toplayanlar (merdivenciler) bu konuda çok titiz olurlar. Merdivenci ağaca kurduğu 15-20 basamaklı merdivenini sağlam bir şekilde kurmalıdır. Ağacın dallarının arasına kurulan merdiven sağlam kurulmamış ise merdivenci elma veya armut toplamada zorlanır. Kurulan merdivenin en üst ayağına çıkarak ağacın tepesindeki meyveleri veya kendine uzak meyveleri almak isterse bir ayağını merdivenin diğer basamağına sararak meyveleri el sepetine toplar. Ulaşılmayan meyveler elma buracağı ile tek tek toplanır. Toplanan meyveler ağaçtan koparılırken çok dikkat edilir meyveler zedelenmeden koparılır sepete doldurulur. Dolan sepet merdivenden ip ile aşağı sarkıtılırken merdivenci sepet!.... diye bağırır, ağacın altındaki kişi sepeti alarak Tay (büyük) sepete boşaltır. Zedelenmeden toplanan elmalara el üstü, meyveleri toplarken dökülenlere döküntü denir. El üstü elmalar tay sepetleri ile elma damlarına çekilir, Pazar zamanı satışa sunulur ve kışlık yiyecek olarak da ayrılır. Döküntü elmalar ise erken çürüyeceği için mahallenin genç kızları bir araya gelerek yararlanan elmaları soyar, elmaların kabuklarından kışın hayvanlara verilmek üzere şevel yapılır evlerin bacalarında kurutulur. Elmaların içleri ise kış mevsiminde ve ramazan ayında hoşaf yapmak için güneşte kurutulur. Elmaların yanı sıra bahçelerden toplanan erikler de bacalarda kurutularak kış dönemi hoşaf yapmak için saklanır. Temmuz ayında olgunlaşan üzüm erikleri ise reçel yapılmak üzere toplanır kış mevsimi için hazırlanır. Elma toplamak ustalık ister. Elma ve armut toplayanlara merdüvenci denir. Merdivenci akşam işini bitirdiğinde elmaların en güzellerinden bir el sepeti seçer evine götürür. Bu gündeliğin dışında sayılan bir haktır. Ağaçlarda meyveler toplanırken ağaç tamamen meyveden arındırılmaz, ağaçta beş, on meyve bırakılır, bu meyveler kurt kuş hakkı için ve mahallenin çocuklarının meyve zayatlama (toplama) hakkıdır. Elma ve armutlar meyve damlarında bekletilirken meyve almak isteyenler meyve sahipleriyle pazarlık yaparak elma ve armutları alırlar. Bu pazarlık meyvelerin seçilerek alınması da olabilir. Bu alışverişte meyve seçileceği için fiyatı pahalı olur, yada elma damında elmaların hepsi büyük, küçük ayırt etmeden pazarlık edilerek satılır. Bu satışa ardı sürme satış denir.(Bu sene elmaları ardı sürme verdim).
Meyve tüccarlarından alınan elma ve armutlar büyük ağaç sandıklarına dizilerek geçmişte atlarla, yakın zamanda da kamyonlarla Trabzon limanına götürülerek, oradan gemilerle İstanbul’a meyve toptancılarına gönderilirdi.
Adı türkülere, manilere geçen elmanın asıl iklimi Gümüşhane’dir. Hepsinin rengi, biçimi, tadı, kokusu çok güzel olan elma çeşitleri vardır.
Gümüşhane’de mahalli adlarıyla tespit edilen elma çeşitleri;
1-Gelin elması
2-Sandık elması
3-Ekşi elma
4-Bey elması
5-Çiğit elması
6-Karanfil elması
7-Kodil elması
8-Limon elması
9-Mahsusa elması
10-Misket elması
11-Narin elması
12-Nezik elması
13-Karagöbek elması
14-Sarı elma
15-Sarı Hıdır elması
16-Söğüt elması
17-Taraklı elması
18-Reçel elması
19-Göbek elması
20-Tatlı elması
21-Yaz elması
22-Arpa elması
23-Demir elması
24-Köpük elması