Yıllardır Gümüşhane’de yapmış olduğum geziler, çekmiş olduğum fotoğraflar, coğrafyamızı algılayabilme yeteneği kazandırdı bana. Fotoğraf çekerken uzun uzun araziyi izler, ilginç olan şekillere dikkatlice bakar ve bilinenin tersi istikamette gider farklı açılar yakalamaya çalışırım genellikle. Aynı zamanda da yöre insanı ile sohbet ederek bilgiler edinmeye çalışırım. Bu sayede araştırmacı ve fotoğrafçı kimliğimi örtüştürerek, eski fotoğraflarımızın günümüz halini tespiti noktasında çalışmalar yapabilmekteyim.

Bugün sizlerle araştırmalarım esnasında denk geldiğim, arazi tespitini yapabildiğim suluboya çizimini günümüze ve ait olduğu yere kavuşturalım.

Karakaban Dağı'nın bulunduğu Veserni Köyü

Theodor Kotschy, Avusturya Silezya'daki Teschen'de (günümüzde Polonya) doğdu. Kotschy, 1833'ten itibaren Viyana'da ilahiyat öğrenimi gördü. 1836'dan 1862'ye kadar Orta Doğu ve Kuzey Afrika'da 300.000'den fazla botanik örnek topladığı kapsamlı botanik gezileri yaptı. 1859 yılında Osmanlı topraklarında, Trabzon, Erzurum istikametiyle doğu illerine doğru bir güzergâh izleyerek botanik gezi yaparak, birçok koleksiyon oluşturmayı başarmıştır. Kotschy akıcı Arapça, Farsça, Türkçe ve Yunanca konuşabilmekteydi.

1859 da gerçekleştirdiği 9 aylık gezi içeriğinde, 150'den fazla eskiz, 12 adet sulu boya çalışması yapmış ve nihayetinde bu seyahatini Almanca bir baskı yaparak günümüze ulaştırabilmiştir. Albüm içerisinde Giresun, Trabzon resimleri dikkatimizi çekerken Veserni, Karakaban (Siyah Taş) kelimeleri bize tanıdık gelmişti. Seyyah Veyserni olarak bilinen ismi, Veserni olarak kaydetmiştir.

Resim kafa karıştırıyor, yüksek bir zirvenin eteklerinde, vadi içerisinde bir yerleşim yeri algısı oluşturuyordu. İlk gördüğüm zaman bu fotoğraf kesinlikle Gümüşhane coğrafyasına ait olamaz, bu kadar dik yamaçlı dağ silsilesi olsa olsa doğu illerimizde olabilir diyordum. Sizlerde şuan aynı hissiyata kapılmış olabilirsiniz.

Resmin altında verilen bilgileri doğru kabul ederek, “Veserni” yani günümüzde Yayladere olarak bilinen köyümüzü incelemeye başladım. Taşköprü, Yağmurdere, istikametine giderken çokça bu köyden geçmiştim. Hatta Yayladere köyünde durup fotoğraflar dahi çekmiştim. Sanırım bu çeklimler esnasında köyün arazisi hafızamda yer etmiş olmalı. Bu avantajla resmin eski ve yeni halini bilirlikte mukayese edelim.

Mukayese Yılları: 1859 – 2024

Zaman içerisinde köyümüzün yerleşim yeri değişmiş gözükmektedir. 1859 dan sonra malumunuz savaş, muhacirlik birçok olay yaşandı. Resmedilen köy şimdiki mezarlığın üst kısımlarına den gelmektedir. Detaylı olarak araziyi incelediğimizde, Karakaban (karataş) olarak bahsedilen kayalık günümüz hali ile bire bir örtüşmektedir. (Kırmızı arazi işaretlerine bakınız.)

Kafamızı karıştıran bu kayalık görünümü, dar açıyla baktığınızda bir zirve değil aslında. Ressam dere içinden yukarı doğru bakarak resmi çizdiği için kayalıklar karşımıza sanki bir zirve imiş gibi gözükmüştür (Bunu tespit etmek bir hayli zamanımızı almıştır). Günümüz haliyle köy arazisi ve ressamın bulunduğu nokta sağ taraftaki fotoğrafta tespit edilmeye çalışılmıştır.

Bu vesile ile Gümüşhane Veserni köyümüze ait 1859 yılına (165 yıl öncesine) ait resmine ulaşmış olup, günümüz hali ile örtüştürmüş olduk. Seyyah Bayburt, Erzurum istikametine gidebilmek için kestirme yolu kullanarak hareket etmiştir. Kayıtlara baktığımızda Maçka o zamanki ismi ile Cevizlik özelinde bir çalışma yaptıktan sonra Veserni özelinde bir çalışma yapmıştır. Yani seyyah Zigana, Torul, Gümüşhane istikametini değil, kestirme yol olan Maçka, Sümela deresi, Veserni üzerinden ana yola bağlanarak seyahatine devam etmiş gözüküyor. Bu güzergâhın sıklıkla kullanılan bir yol olduğunu başka bir seyyahın anılarında da görebilmekteyiz: Veyserni ve Balahor’a uğrayan Colonel Charles Stuart; “-Veyserni’yi verimli bir vadide bulunan dağınık ve lezzetli ballarıyla olan bir köy olarak tanımlamaktadır.”

Günümüzde Yayladere olarak bilinen köyümüz, Milli Kayakçımız Muzaffer Demirhan’ın (1932-2002) köyüdür.

Gümüşhane tarihi için bu ve buna benzer gün yüzüne çıkmamış özel çalışmalarımıza devam edeceğiz. Umarım keyifle takip ediyorsunuzdur. Belki bir gün sizin köyünüzü de buluruz. Kim bilir? (Not: Köyümüz güncel fotoğrafları: Sosyal medyadan temin edilmiştir).

Araştırmacı yazar: Adem Ezber