Aklını ve gönlünü kullanabilen milletler, yarınlarını aydınlatabilirler. Tek başına ne akıl ne de önül bizi uasır medeniyet düzeyine çıkarabilir. Akıl ve gönül birlikteliğini sağlayabilmek, bu iki büyük değerin farkına varmakla olur. Aklî ve hissi melekelerini kullanan, fikirlerini vecd ile şekillendiren Batı medeniyetinde Sokrates, Rousseau, Goethe, Dostoyesvki; Doğu medeniyetinde Sâdi, Mevlana ve Yunus Emre’nin 7’den 70’e herkes tarafından bilinmesi şarttır. Tabii ki her zaman bilen ve bildiğini söyleyen hür irade sahibi her insan, insanlığı kurtarma peşinde olmayabilir. Kimi çok para kazanmanın peşindedir, kimi de öldürmek insanları… Akıl ve vicdan hürriyeti, insanın insana bir lütfu değildir. Kutsal kitabımız Kur’an-ı Kerim’de Allah, pekçok ayette aklın ve düşünmenin önemini yineler. Buna rağmen biz ne yaparız. Aşk, insanlığın en eski dönemlerinden günümüze uzanan bir cevherdir. Bu cevheri damar damar işlemek ve ölümsüz kılmak gönlü zengin uluslarla mümkün olmuştur. Bir şahsi görüşüm olarak şunu söylemek istiyorum:
Doğu (İslam) ulusları gönlünü, Batı (Hristiyan) ulusları ortaçağdan sonra aklını kullanmaya yoğunlaşmış. Bu da Doğu uluslarını kültür ve edebiyatta; Batı uluslarını ise bilim ve teknolojide ileri taşımıştır.
“İstanbul vilâyâtı Mekâtib-i Umumiye’nin ve Taşra vilâyâtı Mekâtib-i Umumiye’nin 1323-1324/1907-1908 eğitim yılına ait istatistik cetvellerinin aktarımı verilmektedir. II. Abdülhamit Dönemi eğitim politikasının sayısal sonuçlarını incelediğimizde tablo içler acısıdır.
1907-1908 eğitim yılında Osmanlı Devleti’nde İstanbul ve taşrada 13.212 mektepte 639.836 öğrenci eğitim görmektedir. Osmanlı Devleti Taşra vilayetlerinde 2.948’i Gayrimüslim Mektebi ve 297’si ise Ecnebi Mektebi olmak üzere 3.245 Özel Gayrimüslim Okulu bulunmaktadır. Bu Özel Gayrimüslim Okulu’nda 163.027’si Yıl: 2012/2, Cilt:11, Sayı: 22, Sf. 125-167 133 gayrimüslim ve 34.498’si ecnebi okullarında olmak üzere toplam 197.525 öğrenci eğitim görmektedir. 6.958’i gayrimüslim okullarda ve 1.725’i ecnebi okullarında olmak üzere 8.683 personel bu okullarda eğitim vermektedir. Bu dönemde 9.967 Müslüman Okulu’nda 442.311 öğrenci ve 19.570 personel bulunmaktadır. Bu veriler II. Abdülhamit Dönemi’nde Müslüman çocukların gayrimüslim ve ecnebi okullarına gitmemesi için alınan her türlü önleme rağmen neredeyse ülkede eğitim gören üç öğrenciden birinin Özel Gayrimüslim Okulu’na gittiğini göstermektedir.
Rumlar tarafından açılmış okulların 1.589’u Mekâtib-i İbtidâiyye, 193’ü Mekâtib-i Rüşdiye, 39’u Mekâtib-i İdadi, 1’i Darülmuallimin ve 1’i Ruhban Mektebi olarak dağılım göstermektedir. Bu okulların 12’si yatılı erkek ve 5’i yatılı kızdır. Gündüzcü erkek okulu sayısı 871, gündüzcü kız okulu sayısı 234 ve muhtelit (karma) okul sayısı da 701 olmak üzere toplam Rum Okulu sayısı 1.823’tür. Öğrenci sayısı ise yatılı erkek okullarında 1.251 ve yatılı kız okullarında 398’dir. Gündüzcü okullarda 52.572 erkek ve 21.518 kız öğrenci olmak üzere toplam 75.739 öğrenci eğitim almaktadır. 3.757 personel eğitim hizmetinde bulunmaktadır. Yıllık giderleri 5.075.350 kuruş iken yıllık gelirleri 4.831.418 kuruştur. Ermeniler tarafından açılmış okulların 378’i Mekâtib-i İbtidâiyye, 60’ı Mekâtib-i Rüşdiye ve 15’i Mekâtib-i İdadi olarak dağılım göstermektedir. Bu okulların 4’ü yatılı erkektir. Gündüzcü erkek okulu sayısı 205, gündüzcü kız okulu sayısı 40 ve muhtelit (karma) okul sayısı da 204 olmak üzere toplam Ermeni Okulu sayısı 453’tür. Öğrenci sayısı ise yatılı erkek okullarında 311’dir. Gündüz- Osmanlı Devleti’nin 1907-1908 Yılına Ait Eğitim 130 İstatistiği / Nuri GÜÇTEKİN cü okullarda 25.318 erkek ve 10.845 kız öğrenci olmak üzere toplam 36.474 öğrenci eğitim almaktadır. 1.493 personel eğitim hizmetinde bulunmaktadır. Yıllık giderleri 1.845.799 kuruş iken yıllık gelirleri 1.788.321 kuruştur. Musevilerin açtığı okul sayısı 114’ü Mekâtib-i İbtidâiyye, 27’si Mekâtib-i Rüşdiye ve 2’si Mekâtib-i İdadi ve 1’i Darülmuallimin olmak üzere toplam Musevi Okulu sayısı 144’tür. Öğrenci sayısı ise yatılı erkek okullarında 120’dir. Gündüzcü okullarda 10.102 erkek ve 3.536 kız öğrenci olmak üzere toplam 13.758 öğrenci eğitim almaktadır. 569 personel eğitim hizmetinde bulunmaktadır. Yıllık giderleri 1.489.922 kuruş iken yıllık gelirleri 1.460.355 kuruştur. Katoliklerin açtığı okul sayısı 90’dır. Bu okullarda 7.169 erkek ve 2.870 kız öğrenci olmak üzere toplam 10.039 öğrenci eğitim almaktadır. 297 personel eğitim hizmetinde bulunmaktadır. Yıllık giderleri 300.677 kuruş iken yıllık gelirleri 188.347 kuruştur. Protestanların açtığı okul sayısı 74’tür. Öğrenci sayısı ise 2.536 erkek ve 1.552 kız öğrenci olmak üzere toplam 4.088’dir. 150 personel eğitim hizmetinde bulunmaktadır. Yıllık giderleri 81.898 kuruş iken yıllık gelirleri 81.158 kuruştur. Latinlerin açtığı okul sayısı 13’tür ve bu okulların 553 öğrencisi vardır. Süryani Kadim Okulu sayısı 31’dir ve bu okullarda 1.089 öğrenci eğitim görmektedir. Yıllık giderleri 2.640 kuruş iken yıllık gelirleri de 2.640 kuruştur. Süryani Okulu sayısı 21’dir ve 1.727 öğrencisi vardır. Yıllık giderleri 5.900 kuruş iken yıllık gelirleri de 5.900 kuruştur. Kaldani Okulu sayısı 19’dur ve 1.389 öğrencisi bulunmaktadır. Yıllık giderleri 6.640 kuruş iken yıllık gelirleri de 6.640 kuruştur. Marunî Okulu sayısı 7’dir ve 604 öğrenci eğitim görmektedir. Yıllık giderleri 3500 kuruş iken yıllık gelirleri de 3.500 kuruştur. Nasturi Okulu sayısı 8’dir ve 222 öğrencisi vardır. Yıllık giderleri 12.200 kuruş iken yıllık gelirleri de 12.200 kuruştur. Sırpların açtığı okul sayısı 54’tür. Bu okulların 1.641 öğrencisi ve 130 personeli bulunmaktadır. Yıllık giderleri 826.274 kuruş iken yıllık gelirleri 825.884 kuruştur. Bulgarların açtığı okul sayısı 196’dır. 15.181 öğrencisi ve 441 personeli vardır. Yıllık giderleri 1.473.955 kuruş iken yıllık gelirleri 1.503.470 kuruştur. Ulahların açtığı okul Yıl: 2012/2, Cilt:11, Sayı: 22, Sf. 125-167 131 sayısı 13’tür. 523 öğrencisi ve 53 personeli bulunmaktadır. Yıllık giderleri 271.489 kuruş iken yıllık gelirleri de 271.489 kuruştur. Böylece on üç cemaat tarafından açılmış olan Gayrimüslim okulunun 26’sı yatılı erkek ve 8’i yatılı kızdır. Gündüzcü erkek okulu sayısı 1.360, gündüzcü kız okulu sayısı 341 ve muhtelit (karma) okul sayısı da 1.213 olmak üzere Osmanlı Devleti’nde toplam Gayrimüslim Okulu sayısı 2.948’dir. Öğrenci sayısı ise yatılı erkek okullarında 2.265 ve yatılı kız okullarında 670’tir. Gündüzcü okullarda 111.950 erkek ve 48.142 kız öğrenci olmak üzere toplam 163.027 öğrenci eğitim almaktadır. 6.958 personel eğitim hizmetinde bulunmaktadır. Bu okulların yıllık giderleri 11.406.024 kuruş iken yıllık gelirleri 10.981.340 kuruştur.[1]
Aklınız ve gönlünüzle yolunuz açık; alnınız ak olsun.
Muzaffer ARSLAN
[1] Osmanlı Devleti’nin 1907-1908 Yılına Ait Eğitim İstatistiği, s. 134-/ Nuri GÜÇTEKİN